Legionella w instalacjach klimatyzacji oraz jej zwalczanie

Kilka słów o “chorobie Legionistów”

Legionelloza, znana także jako „choroba legionistów” jest bardzo groźną chorobą dróg oddechowych, którą  wywołują bakterie Legionella pneumophila. Ze względu na podobieństwo objawów – takich jak np. kaszel, gorączka, bóle mięśni, zaburzenia oddechowe, zmęczenie, bóle głowy – często mylona jest z zapaleniem płuc lub z grypą. Wg szacunkowych danych, zachorowalność wśród osób narażonych na kontakt z bakterią wynosi ok. 5%, z czego od 5 do 20% chorych umiera. Niemal zawsze śmiertelne są przypadki, gdy Legionella zamiast płuc zaatakuje wątrobę, serce, nerki lub błony surowicze. Na zachorowanie w szczególności narażone są osoby o niższej odporności (np. osoby starsze, przewlekle chore, nadużywające alkoholu czy palące).

Częściej niż „chorobę legionistów”, bakterie Legionelli wywołują łagodniejszą „gorączkę Pontiac”. Jest to jednak choroba niegroźna dla życia ani dla zdrowia.

Choroba legionistów kojarzona jest zwykle z systemami klimatyzacji, które są najczęstszym – choć nie jedynym – źródłem zakażenia.

Występowanie, rozwój i sposób zakażenia Legionella Pneumophila

Bakterie Legionella pneumophila występują w środowisku od niepamiętnych czasów. W warunkach naturalnych ryzyko zarażenia jest jednak niewielkie. O wiele łatwiej stać się jej ofiarą, używając różnorodnych cywilizacyjnych wynalazków. Wynika to zarówno ze specyficznych warunków, jakich bakterie potrzebują do rozwoju, jak również sposobu, w jaki może dojść do zakażenia.

Idealnym miejscem dla rozwoju bakterii Legionelli jest środowisko wodne lub wilgotne – przede wszystkim zbiorniki ze stojącą wodą, gdzie dochodzi do narastania osadów, rdzy, mułu oraz obrostów biologicznych. Istotnym czynnikiem jest występowanie związków żelaza, kluczowym zaś – temperatura w przedziale 20 – 55^o C. Nie można się przy tym zarazić piciem skażonej wody ani poprzez kontakt z chorym. Jedyna droga zakażenia to wdychanie wodno-powietrznego aerozolu.

Doskonałym miejscem rozwoju bakterii Legionella pneumophila są takie instalacje i urządzenia, jak np. wanny z hydromasażem, nawilżacze, spryskiwacze ogrodowe, fontanny, prysznice oraz – oczywiście – układy klimatyzacji.

Co do tych ostatnich to wyjątkowo sprzyjające warunki dla rozwoju bakterii spotkać można w chłodniach kominowych, wieżach chłodniczych, skraplaczach wyparnych, chłodnicach z odparowaniem bezpośrednim wody czy komorach zraszania, ale również w jednostkach wewnętrznych klimatyzatorów, tacach skroplin a nawet filtrach powietrza.

Epidemie “choroby Legionistów” na świecie i w Polsce

Pierwszy przypadek zachorowania na legionellozę odnotowano w USA, w Filadelfii, w 1976 r. Z nieznanej wówczas przyczyny, w hotelu gdzie miał miejsce zjazd kombatantów Legionu Amerykańskiego zachorowało 221 osób, z których następnie 34 zmarło. Z czasem odkryto, że przyczyną choroby są bakterie rozwijające się w instalacji klimatyzacyjnej hotelu. To zdarzenie dało nazwę nowej chorobie – legionellozie lub inaczej „chorobie legionistów”.

Instalacje klimatyzacyjne były źródłem większości kolejnych epidemii legionellozy. Sprzyjał temu fakt, że z miejsc takich jak wieże chłodnicze itp., przy odpowiednich warunkach atmosferycznych (wysoka wilgotność, mgła, duże zachmurzenie) bakterie mogą rozprzestrzeniać się na stosunkowo duże odległości w oparach aerozolu.

Bakterie pochodzące z wieży chłodniczej były przyczyną największej, jak dotąd, epidemii legionellozy. W 2001 r, w Murcji w Hiszpanii zachorowało 449 osób, z których 6 zmarło. Epidemia ogarnęła całe, kilkusettysięczne miasto.

We Francji, w Pas-de-Calais, zakażone bakterią opary wodno-powietrzne rozprzestrzeniły się w promieniu kilku kilometrów od instalacji klimatyzacyjnej, z której pochodziły. Zarażonych zostało 86 osób, zmarło 21.

Aż co trzecia (23) spośród zakażonych (68) osób zmarła w Statford w Anglii, w 1985 r. W miejscowości Bovenkarpsel w Holandii, w 1999 r. 200 osób zaraziło się podczas wystawy kwiatów. 30 z nich zmarło, a źródłem zakażenia była wanna wirowa. W 2005 r. w Toronto ponad 100 osób zachorowało w domu spokojnej starości, 20 z nich zmarło.

Również w Polsce głośnych było kilka przypadków zachorowań na chorobę legionistów. W szpitalu w Jastrzębiu Zdroju, spośród 4 zarażonych osób 3 zmarły. W 2005 r. odnotowano kilka zachorowań w hotelach na Mazurach oraz w Gdańsku. W Czeladzi w 2010 r. zarażeniu uległo 20 osób. Głośny był również przypadek wykrycia bakterii Legionelli w 2012 r. we wrocławskim hotelu, tuż przed przybyciem reprezentacji Czech na turniej Euro 2012. W tym przypadku obyło się bez zachorowań ale pozostała skaza na reputacji hotelu.

Warto pamiętać, że urządzenia klimatyzacyjne montowane są w Polsce od dość niedawna. Choć ich ilość szybko rośnie, wciąż jeszcze nie są tak powszechne używane jak w innych, rozwiniętych krajach (w tym również tych o zbliżonym do naszego klimacie). Wraz ze wzrostem liczby instalowanych urządzeń rosnąć będzie stopień zagrożenia legionellozą.

Statystyki i szacunki, czyli skala zagrożenia

Nie ma dokładnych danych odnośnie zachorowalności na legionellozę. Wg szacunków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), rocznie na świecie bakterie Legionella pneumophila powodują od 20 do 100 tys. zachorowań. Z informacji opublikowanych przez PZH wynika, że na legionellozę choruje rocznie ok. 1 tys. osób  w Wielkiej Brytanii, 6 do 7 tys. w Niemczech i aż 250 tys. osób w USA. Z kolei dane European Working Group for Legionella Infections wskazują na 10 tys. zachorowań rocznie w 36 krajach europejskich, objętych badaniem. Wskaźnik zapadalności na chorobę legionistów wynosi – wg szacunków – od 0,1 do 5% populacji.

Powyższe rozbieżności są skutkiem zbyt małej ilości przeprowadzonych badań lekarskich oraz laboratoryjnych. Powagę tych danych (i to niezależnie od tego, które z nich są najbliżej prawdy) podnoszą dwa fakty – legionelloza jest prawidłowo diagnozowana tylko w 1 do 5 % przypadków,  a jej śmiertelność wynosi od 5 do 20 %.

Brak także dokładnych danych odnośnie zachorowalności na chorobę legionistów w Polsce. PZH rejestruje przypadki zachorowań dopiero od 2002 r. Co więcej,  do niedawna w prowadzonych statystykach ujmowano łącznie wszystkie zachorowania wywołane bakteriami Legionelli – a więc zarówno przypadki legionellozy jak i mało groźnej gorączki Pontiac. Zresztą i te dane nie są zbyt wiarygodne, ponieważ lekarze bardzo rzadko zlecają pacjentom wykonanie badań w kierunku wykrycia bakterii Legionelli.

Wynikiem – przeprowadzonego przez PZH – badania 500 różnych obiektów było wykrycie bakterii Legionelli w 66% pobranych próbek. Po wspomnianym wcześniej pojawieniu się bakterii w gdańskim hotelu przeprowadzono badania w innych hotelach w woj. pomorskim – Legionellę wykryto w co trzecim z nich.

Jak zapobiegać legionelli w instalacjach klimatyzacyjnych?

Ochrona przed bakteriami Legionelli w instalacjach klimatyzacyjnych powinna odbywać się na kilku poziomach.

Już podczas projektowania instalacji należy zwrócić uwagę na prawidłowe rozmieszczenie urządzeń, używanie wyłącznie materiałów, które nie sprzyjają rozwojowi drobnoustrojów a także o zapewnienie możliwości łatwej obsługi urządzeń oraz ich czyszczenia.

W czasie codziennej eksploatacji należy w szczególności zwrócić uwagę na zapewnienie odpowiedniej wilgotności powietrza, przepływającego przez wymiennik. Pozwoli to zapobiec (w pewnym stopniu) gromadzeniu się na urządzeniach obrostów biologicznych.

Najważniejsza jest jednak stała dbałość o utrzymanie urządzeń w należytym stanie technicznym i higienicznym. Konieczne jest przeprowadzanie regularnych kontroli technicznych, wymiana uszkodzonych elementów układu oraz okresowe czyszczenie i dezynfekowanie urządzeń. Zaleca się, aby przeglądów połączonych z czyszczeniem i odkażaniem dokonywać co najmniej 2 razy w roku – wiosną i jesienią.  Niejednokrotnie może się to jednak okazać niewystarczające.

Następną kwestią jest konieczność stałego kontrolowania i uzdatniania wody, używanej w instalacjach do przygotowywania powietrza doprowadzanego do pomieszczeń. W szczególności należy zapobiegać powstawaniu kamienia, obrostów mikrobiologicznych i  korozji (oraz oczywiście usuwać istniejące).

Odpowiedni preparat do dezynfekcji

Aby dobrze wybrać preparat do dezynfekcji klimatyzacji czy urządzenia chłodniczego należy zwrócić uwagę na kilka jego właściwości:

• zwalczanie szerokiej gamy drobnoustrojów (przede wszystkim bakterii Legionella pneumophila)
• bezpieczeństwo dla zdrowia, nietoksyczność
• bezpieczeństwo dla środowiska – biodegradowalność
• bezpieczeństwo dla urządzeń i materiałów, z jakimi preparat będzie wchodził w kontakt; w szczególności nie powodowanie korozji
• posiadanie przez produkt wymaganych prawem dopuszczeń – co gwarantuje, że preparat rzeczywiście posiada powyższe właściwości (w Polsce będzie to przede wszystkim wpisanie produktu do rejestru produktów biobójczych, potwierdzone wydaniem producentowi lub importerowi przez Ministra Zdrowia pozwolenia na obrót produktem biobójczym)
• brak konieczności spłukiwania – co nie tylko ułatwia i przyspiesza proces dezynfekcji / czyszczenia ale przede wszystkim pozwala uniknąć kłopotów wynikających z nadmiernego zawilgocenia układu.

Wszystkie powyższe wymagania spełnia preparat dezynfekujący, czyszczący i dezodoryzujący Coil-Disinfectant, który możecie Państwo nabyć w naszym sklepie. W walce z bakteriami Legionelli pomocne mogą okazać się także tabletki Actabs / Actabs JR – zapewniające utrzymanie higieny w tacach ociekowych i układach odprowadzania skroplin. Oczywiście – o czym bywa mowa wyżej – znaczenie w zapobieganiu rozwoju Legionelli ma także utrzymanie urządzeń w „ogólnie rozumianej” czystości.

Zakończenie

Choć bakterie Legionella pneumophila towarzyszą nam od „zawsze”, to pojawienie się różnych cywilizacyjnych udogodnień (w tym klimatyzacji), znacznie ułatwiło im ekspansję w otoczeniu człowieka, a tym samym spowodowało duży wzrost zachorowań na legionellozę. Czy jest to więc powód do rezygnacji z klimatyzacji, nawilżaczy, jaccuzi etc.? Z pewnością nie – jeśli tylko wykażemy się odpowiedzialnością i pamiętać będziemy o regularnej dezynfekcji i czyszczeniu urządzeń, utrzymaniu ich w należytym stanie technicznym oraz będziemy przestrzegać warunków ich prawidłowej eksploatacji.